SITE LOGO

Матлуба Азаматова
Нашр қилинди: 18 май, 2007 йил

Ўзбекистон ҳукумати томонидан 2005 йил май воқеаларини уюштиришда айбланган ва "акромийлар" деб ном берилган 23 нафар тадбиркордан атиги 10 нафаригина тирик қолди. Лекин уларнинг фикрига кўра, 13 май воқеаларига адолатнинг йўқлиги ва ҳукумат томонидан бўлган зўравонликлар туртки бўлган. Бу ҳақда сиз ўша машъум кўргиликлардан омон қолган тадбиркорлардан бири билан бўлган суҳбатда танишишингиз мумкин.

Матлуба Азаматова

* * *

Ўшанда, 2005 йилнинг майида менинг суҳбатдошим 23 нафар тадбиркорлар қатори, ўзбек хукумати томонидан ўйлаб чиқарилган жиноятлар бўйича судланган эди. Уни ҳам ҳукумат томонидан ўйлаб чиқарилган бир қатор айбларда, яъни "Иймонга йўл" китобининг муаллифи ва анчадан буён панжара ортида ўтирган Акром Йўлдошев номи билан аталган, тақиқланган "Акромийлар" диний ташкилотининг аъзолигида айблашганди.

Менинг суҳбатдошим - қаршимда ўтирган ақлли, келишган ёш йигит. У мажбурий муҳожирликда, яъни Швецияда яшамоқда. У Андижон воқеаларини тез-тез эслайди ва ўзбек президенти ёшларнинг ишончини оқламагани ҳамда ушбу фожианинг айбдори бўлиб қолганига жуда ҳам ачинади.

У қалбида ачиниш билан ўзбек давлати унинг ақли ва истеъдодини қадрламагани, аксинча, айбсиз одамни террорчига айлантирганига афсусланади. Бугун мўъжиза туфайлигина 2005 йилнинг 13 майида тирик қолган бу инсон ўз тақдири ҳақида шундай ҳикоя қилади.

- Сизларни нима учун қамашди, қандай айбловлар билан жиноий иш қўзғатилган эди?

- Дастлаб бизни битта модда, яъни 244.2 - "диний экстремистик, сепаратистик, фундаментал ёки бошқа тақиқланган ташкилот тузиш, бошқариш, қатнашиш" айби билан суд қилишди. Лекин биз диний ишлар бўйича экспертни таклиф қилишларини талаб қилганимизда, бизга яна 3 та модда: 244.1 - "Жамият хавфсизлиги ва жамоатчилик тартибига хавф туғдирувчи материалларни тайёрлаш ва тарқатиш", 242 - " Жиноий уюшма ташкил этиш" ва керагида иш берадиган 159-модда "Ўзбекистон Республикаси конституцион тузумига тажовуз қилиш" айбловларини ҳам қўшиб қўйишди.

- Ҳимоячиларингиз қандай иш олиб борди?

- Ҳамма адвокатлар ҳам ҳалол ишлади, деб айтолмайман. Масалан, менинг ҳимоячим Абдуқаҳҳор Усмонов менга шаҳар кўчаларида пикетлар ўтказилаётганини, шунинг учун МХХ ва прокуратура биз билан келишувга боришни хоҳлаётганини айтди. "Агар ўз айбларингизни тан олсаларингиз, сизларга озгина муддат беришади, - деди у таъкидлаб. - Ундан кейин биз апелляцияга берамиз ва сизлар охир-оқибат оқланасизлар".

- Сизлар унга ишондингларми?

- Йўқ, албатта. Мен унга, бизга оқловчининг ҳукми кераклигини айтдим. Сабаби, мен шундай ҳам касбдошларим сингари, айбсиз 11 ой қамоқда ўтирдим, асабларим ва соғлигимни йўқотдим. Ва шунча ишлардан кейин бизнинг президентдан кечирим сўрашимиз - бу ақлга сиғмайди! Мен ҳимоячига айбсиз эканимни, даставвал менинг айбимни исбот қилиб беришларини, ана шундан кейингина улардан кечирим сўрашимни айтдим.

- Айтинг-чи, суд қандай ўтди?

- Биз ўз айбимизни тан олмаслигимизга қарамай, суд бошланди. Мен айбсизлигимни тасдиқловчи бир талай хужжатларни тақдим этдим. Чунки мен ҳалол ишлаганман ва солиқларни бинойидай қилиб тўлаганман. Бундан ташқари иш ҳужжатларини тартибли олиб борардим. Айбимизни исбот қила олмагач, бизни экстремизмда айблай бошлашди. Лекин мен ҳеч қачон экстремист бўлмаганман. Аксинча, мен ҳар доим ўз давлатим учун фойдам тегишига ҳаракат қилганман.

2003 йилда республика президентининг ёшлар спортини ривожлантириш ҳақидаги фармони чиқди. Менинг жамоам ўшанда Боғишамолдаги футбол жамоасининг ҳомийси эди. Шундан кейин бу жамоа вилоят мусобақасида 2-ўринни эгаллади. Бундан ташқари, мен Андижон вилоят ИИБ бошлиқ ўринбосари Исмоилов президентлик қилган каратэ клубини ҳам маблағ билан таъминлаганман.

- Сиз экстремизм, Ислом фундаментализми, сепаратизм каби тушунчаларга қандай қарайсиз?

- Ишонинг менга, 23 та тадбиркор ичидан кўпчилик ҳатто бу терминларнинг маъносини батафсил тушунмасди. Бизни бундай оғир жиноятларда айблашлари мумкинлиги хаёлимизга ҳам келмаган. Улар яна бизни чет элдан келган маблағлар ёрдамида диний ташкилот тузишга ҳаракат қилганликда айблашга уринишди. Бу ҳам исбот қилинмади, чунки бир неча текширувлар, тафтишлар бўлди, бироқ ҳеч қандай шунга ўхшаш нарса топа олишмади.

Бизни конституцион тузумга тажовуз қилишда айблашди, бу ҳам ёлғон, чунки биз бор кучимиз билан президентнинг ҳамма фармонларини бажаришга, унинг сиёсатини қўллаб-қувватлашга ҳаракат қилганмиз. Ўзбекистонда либераллар партияси эндигина ташкил топганида (ЎзЛиДеП), мени ҳокимиятга чақиришган ва ушбу воқеаларда қатнашиш учун Тошкентга жўнатишганди.

Вилоят маъмурияти бизни жуда қадрлар ва кўпинча турли танловларга тавсия қилар эди. Бизнинг ёш тадбиркоримиз Шокир Шокиров президент фармони бўйича "Шуҳрат" медали билан тақдирланган. Бизнинг кўпчилигимиз бир неча маротаба мукофотланганмиз. Лекин кунларнинг бирида бу ютуқларимиз кимгадир ёқмай қолди ва бизни террорчига чиқаришди.

- Судда айбларингиз исбот қилиндими?

- Йўқ, албатта, чунки айбимизнинг ўзи бўлмаган. Кимдир уни ўйлаб топган, аммо ўз ишини охиригача етказа олмади. Биз Акром Йўлдошевнинг китоби террорчилик руҳидаги адабиёт ҳисобланиши ёки ҳисобланмаслигини аниқлаб бериш учун экспертиза текширувини талаб қилдик. Лекин, афсуски, эксперт судга келмади. Ҳакам Абдуқаҳҳор Маннонов бизга, диний ишлар бўйича эксперт чет элга кетганини айтди, шунда биз унинг келишини кутамиз, дедик.

Терговнинг баъзи материаллари умуман кулгини қистатади. Бизни иқтисодий ҳамкорликда айблашди. Ахир бу жиноят эмас-ку. Ўзбекистонда кредиторлар уюшмаси мавжуд. Агар мен катта корхонанинг эгаси бўлсам, унда давлатдан катта миқдорда қарз олишга ва бу маблағни анча кичик ташкилотлар ўртасида бўлишга ҳуқуқим бор. Бу қонунга хилоф эмас. Шунда прокуратура бизни нафақат иқтисодий ҳамкорлик қилганликда, балки руҳан бирдам бўлганликда ва келажакда давлат хавфсизлиги учун таҳдид солишимиз мумкинлигида айблади. Лекин улар бизнинг келажагимизни қаёқдан билишади? Биз ҳатто кулиш ёки йиғлашимизни ҳам билмасдик?

- Нима учун қамалгунча хорижда ўз бизнесингизни йўлга қўймадингиз?

- Менда шунақа имконият бўлганди. Мен чет элга тез-тез бориб турардим ва менинг у ерда яхши шерикларим бор эди. Лекин менга бошқа давлатда ўз ишимни очишимни таклиф қилишганида, мен рад жавобини бердим. Балки, бундай имкониятни қўлдан бой бериш аҳмоқликдир, бироқ мен ўз халқим олдидаги фуқаролик бурчимни ҳис қилдим, мен одамларга кўпроқ фойдам тегишини хоҳлардим. Ота-онам мени Ватанни севишга, кўпроқ яхши ишлар қилишга ўргатишган. Мен Андижонда оддий одамларнинг иқтисодий муаммолардан қандай қийналиб яшаётганликларини кўрганман ва бу муаммоларнинг қандайдир ечимини топишни хоҳлардим.

Ва шундай қилиб, биз ёш тадбиркорлар инсонларга ёрдам бериш ва мамлакат иқтисодини кўтаришни олдимизга мақсад қилиб қўйгандик. Шунинг учун биз ортиқча пулларимизни ҳеч иккиланмай хайр-эҳсон қилардик. Биз камбағал оилаларнинг фарзандлари яхши билим олишларини, ёрдамга муҳтож кекса одамлар бир оз бўлса-да, қийинчиликларни унутишларини истардик.

- Нима деб ўйлайсиз, сизларни қамаш давлатга нима учун керак бўлди?

- Биз иложи борича кўпроқ арзон ва сифатли маҳсулот чиқаришга, кўпроқ одамларни иш билан таъминлашга харакат қилганмиз.Бизнинг ишчиларимиз содиқ ва виждонли эди. Лекин, афсуски, бу кимнингдир кўнглига тўғри келмади. Уларга халқнинг яхши яшашининг кераги йўқ эди.

Шунинг учун бизгача 30 тадбиркор қамоққа олинганди - уларни ҳам "Акромийлар"га алоқадорликда айблашган, бироқ Андижонда эмас, Наманганда, ундан кейин эса Тошкентда суд қилишган. Улардан кейин бизни, биздан кейин эса яна 13 та одамни ҳибсга олишди. Бир сўз билан айтганда, иқтисодни вайрон қилиш учун, бизни йўқ қилишмоқчи эди.

- Суд биноси олдида кимлар пикет ўтказди?

- Булар бизнинг қариндошларимиз, хизматчи ва дўстларимиз эди. Улар бизни чиқариб юборишлари учун, қўллаб-қувватлашни хоҳлашган. Дастлаб милиция уларни тарқатиб юбормоқчи бўлди, лекин пикетчилар қонунга қарши ҳеч нима қилмаганди, улар тинч туришар ёки яқин жойда ўтиришарди, шунинг учун милиция ҳайдаш учун баҳона топа олмади.

- Қамоқдан сизларни ким озод қилди?

- 12 май кечаси Андижон қамоқхонасида жим-житлик ҳукм сурарди. Ҳеч ким бир неча соатдан кейин озодликка чиқишини ўйламаган. Биз яқин кунларда ҳукмни эълон қилиб, бизларни қўйиб юборишади деб умид қилгандик. Кечаси кутилмаганда шовқин-сурон бошланди, эшиклар очилиб, келган одамлар бизларнинг чиқишимизни айтишди. Биз жуда ҳайрон бўлдик. Бундан ташқари, бир ярадор соқчи ва улардан бошқа ҳеч ким кўринмасди. Биз учинчи қаватдан пастга тушиб, кўчага чиқдик. Бизнинг юришимизга ҳеч ким ҳалақит бермади.

Кўчада бизларга хоҳлаганлар ҳокимиятга бориши, хоҳламаганлар эса уйларига кетиши мумкинлигини айтишди. Дастлаб биз уйларимизга тарқалишни истагандик, бироқ кейин бунинг маъноси йўқлиги - бир-икки кун яшириниб юриш мумкин, лекин барибир бизни топишиб қамашларини тушундик. Чет элга қочишни эса хоҳламас эдик, чунки мен ва ҳамкасбларим ўзимизни айбдор деб ҳисобламагандик, шунинг учун тўғри йўл билан пок номимизни қайта тиклаш мақсадида ҳокимиятга бордик. Эрталаб эса ҳокимият олдидаги майдонда тахминан 15-20 минг одам тўпланди.

- Сизнингча, қамоқхонага бостириб киришни ким ташкил қилган?

- Мен ўйлайманки, бу давлатнинг ўзи томонидан бўлган фитна эди. Қаттиқ тартиблари билан ҳатто Иттифоқ даврида ном қозонган бу қамоқхона ишонарли, шу билан бирга яхши қуролланган аскарлар томонидан қўриқланарди. Шунинг учун унга ҳужум қилишнинг иложи йўқ эди. Лекин ўша куни ҳеч қанақа қўриқчилар йўқ бўлиб, мен олдиндан нима гаплигини ҳатто тушунмаганман.

Мен давлатга халқни қўрқитиб қўйиш учун баҳона керак бўлган, чунки у ҳукумат эшитишни хоҳламаётган адолатни талаб қилаётган эди, деб ўйлайман. Агар қамоқхонага ҳужум қилиш уюштирилмаганида, бизни оқлашлари керак бўларди. Бироқ ҳукумат бизларни йўқ қилишни хоҳлаган экан.

- "Акромийлар" сифатида судланган 23 нафар тадбиркордан неча киши тирик қолди?

- Менга маълум бўлгани, 23 тадан озодликда 5 таси қолди ва уларнинг ҳаммаси ҳозир хорижий давлатларда яшамоқда. Бизлардан бир киши - Музаффар Қодировни Тешик-тошдаги отишмалардан кейин, яраланган қариндоши билан биргаликда тез ёрдам машинасида олиб кетишганди ва у бедарак йўқолди. Расулжон исмли бошқа тадбиркорни 13 май куни, яраланганларга ёрдам бераётган маҳалда ушлаб кетишди. У ҳақида бошқа ҳеч қандай маълумот билмайман. Андижон воқеаларидан кейин Тошкентда яна иккитаси - Нодир Ғуломов ва Абдулбоис Ибрагимовлар қамалишди. Ҳаммаси бўлиб, 10 нафар атрофидаги одам тирик қолди. Қолганлар тўғрисида эса мен ҳеч нарса билмайман.

- Швецияда қандай яшаяпсизлар?

- Менинг ҳамма ишларим яхши. Лекин Ватанни, фарзандларимни соғиняпман - улар менсиз ўсишмоқда. Уларга ёрдам бера олмаётганимга жуда ачинаман. Мен аввалгидек тадбиркорман, яқинда ўз ишимни йўлга қўйдим. Биз ўзбеклар бекор юришга ўрганмаганмиз. Швеция бизга моддий томондан ёрдам бераётган бўлса-да, ҳеч кимга даҳмаза бўлишни хоҳламаймиз. Кейин нима бўлишини вақт кўрсатади. Бироқ биз ҳаммаси яхши бўлишига умид қиламиз.

- Уйга қайтишни истайсизми?

- Ҳа, албатта. Лекин, афсуски, бунинг иложи йўқ. Мен адолатсизликни, оқлаб бўлмайдиган шафқатсизликларни қўрдим, мен ўз халқини ҳимоя қилиш учун қасамёд қилган аскарларнинг аёл ва болаларни қандай ўлдирганини ўз кўзим билан кўрдим. Менинг ўзим бир неча яқинларимни йўқотдим.